Kenya ayaa dhaafi doonta Angola si ay sanadkan u noqoto dalka afaraad ee ugu dhaqaalaha badan wadamada Saxaraha ka hooseeya, waxaana ka dambeeya Koonfur Afrika, Nigeria, iyo Itoobiya, sida ay saadaalisay hay’adda lacagta adduunka ee IMF.
Saadaasha ayaa u aragta Kenya in ay sii haynayso booskaas ilaa dhamaadka 2029ka.
Sannadkii hore, GDP-ga Kenya waxaa lagu qiyaasay inuu gaaray $108.9 bilyan (Ksh15.14 tiriliyan, iyadoo la adeegsanayo sarifka hadda jira) laga soo bilaabo $113.7 bilyan (Ksh13.37 tiriliyan marka loo eego sicirkii jiray markaas) 2022.
Itoobiya oo hogaanka dheereysatay Kenya ayaa la saadaalinayaa in ay laba sano gudahood kaga gudbi doonto Nigeria si ay u noqoto dalka labaad ee ugu dhaqaalaha badan gobolka.
Baaxadda dhaqaalaha Itoobiya – oo ka yaraa kii Kenya 2020 – ayaa sii socday kor u kaca, waxaana lagu qiyaasaa inuu kordhay $159.74 bilyan (Sh21.165 trillion) 2023, taasoo sii ballaadhisay farqiga u dhexeeya iyada iyo Kenya.
Dhaqaalaha Itoobiya ayaa sidoo kale la filayaa inuu ku sii ahaado booska labaad saddex sano ilaa 2029.
Laakiin waxaa jirta cabsi laga qabo in wax-soo-saarka guud ee gudaha Itoobiya (GDP) ama qiimaha badeecadaha iyo adeegyada dalka laga soo saaro uu yahay mid xad-dhaaf ah. Dalku wuxuu ka soo baxay dagaal sokeeye oo laba sano socday oo dhaqaalihiisa halakeeyay sannadkii 2022-kii, wuxuuna ka mid yahay dalalka Afrikaanka ah ee gafay mid ka mid ah waajibaadkii daymaha.
Charlie Robertson, oo ah madaxa istiraatijiyadda macro ee FIM Partners UK Ltd, oo ah shirkad maareyn maal-gashi, ayaa ku tilmaamay sarifka sarrifka Itoobiya “qiimaha sarrifka khiyaaliga ah”.
“Itoobiya waxa ay haysataa sarif aad u sarreeya oo aan la taageerin xaqiiqada,” ayuu Robertson ku yidhi jawaab email ah.
Marka loo eego qaabka FIM Partners FX, qiimaha sarifka lacagta Birr Itoobiya ee dhabta ah waa 97 doolarka, halka qiimaha rasmiga ah uu yahay 57.
Iyada oo ka imanaysa GDP $118.97 bilyan, IMF waxay ku qiyaastay in dhaqaalaha Itoobiya uu kor u kacay 7.2 boqolkiiba sannadkii hore, kobaca GDP ee ugu dhaqsaha badan dalalka Saxaraha ka hooseeya.
Dhinaca kale, Kenya, ayaa lagu qiyaasaa inay korodhay 5.5 boqolkiiba sannadka 2023-ka, iyadoo dhaqaaluhu uu ka soo baxay sannad ay ku astaysan yihiin abaaro iyo suuqyo maaliyadeed oo caalami ah oo cidhiidhi ah oo ay sabab u tahay dagaalka Ukraine.
Kenya ayaa la filayaa inay siidayso lambarkeeda rasmiga ah ee GDP 2023 bishan.
Sannadkii 2022, markii ay Itoobiya ka soo baxaysay dagaal sokeeye oo laba sano socday, dalka Geeska Afrika waxa uu lahaa GDP $118.97 bilyan (Ksh15.76 trillion, oo la isticmaalayey sarifkii waagaas), taas oo ka weynayd Kenya $113.7 bilyan (Ksh13.37) trillion) sida lagu dhisay hogaanka ay dejisay sanadkii hore.
GDP sare waa mid ka mid ah magnet-ka maalgashadayaasha sababtoo ah waa tilmaame dhaqaale caafimaad qaba.
Itoobiya, oo ah dalka labaad ee ugu dadka badan Afrika, ayaa la filayaa in ay ilaaliso GDP ka sarreeya Kenya, sida ay sheegtay IMF. Saadaasha waxay ku jirtaa kaydka xogta ee Abriil 2024 Muuqaalka Dhaqaalaha Adduunka.
Si kastaba ha ahaatee, khubarada qaar ayaa godad ku riday saadaasha IMF, iyaga oo tixraacaya kalsoonida lagu qabo sarrifka Itoobiya.
Dhamaadkii isniinta, 56.9 Birr Itoobiya ayaa soo xareeyay hal dollar halka 132.5 shilinka Kenya ay iibsadeen halbeeg ka mid ah lacagta Mareykanka.
Si loo helo qiyaasta GDP ee shuruudaha doollarka, Robertson wuxuu xusay IMF waxay isticmaashaa heerka rasmiga ah, taas oo markaa ka dhigaysa cabbirka GDP ee Itoobiya 2023 qiyaastii $ 160 bilyan marka loo eego $ 109 ee Kenya.
Laakiin marka la eego heerka sarrifka dhabta ah, [Itoobiya] GDP waxay u badan tahay $ 90 bilyan. GDP-ga Kenya marka la barbardhigo waxa uu ahaa $109 bilyan sanadka 2023. Markaa, haddii aad isticmaasho tirada rasmiga ah, waxaad odhan lahayd dhaqaalaha Itoobiya waxa uu boqolkiiba 50 ka weyn yahay Kenya – laakiin dhab ahaantii, dhaqaalaha Kenya ayaa ka weyn.”
IMF waxa ay sheegtay in xogta Muuqaalka Dhaqaalaha Adduunka ay soo diyaariyeen shaqaalaheeda xilliga layliga.
Xogta taariikhiga ah iyo odoroska waxay ku salaysan yihiin xogta ay soo ururiyeen saraakiisha miiska IMF ee dalka marka la eego hawlaha ay u joogaan dalalka xubnaha ka ah IMF iyo falanqaynta joogtada ah ee ka soo cusboonaatay waddan kasta,” ayaa ay sharraxday Waaxda Cilmi-baarista IMF ee Muuqaalka Dhaqaalaha Adduunka.
Wakiilka IMF Kenya Selim Cakir kama uusan jawaabin wicitaanka maalinlaha ah ee Business ee sheekadan.
Itoobiya waxay soo martay marxalad aad u xun, oo ka timid dagaal sokeeye oo laba sano socday oo dhaqaalaheedu halakeeyay.
Waxa ay noqotay waddankii saddexaad ee Afrikaan ah ka dib markii ay ku guul darraysatay in ay bixiso 33 milyan oo doolar “kupon” ah oo ay ka bixiso Eurobond-keeda. Dawladdu waxay codsatay dib-u-qaabaynta deynta iyadoo la adeegsanayo Qaabdhismeedka Guud ee G20 (CF) Janaayo 2021.
Ken Gichinga, oo ah dhaqaaleyahan, ayaa ku xisaabtama in inkasta oo ay adag tahay in la beeniyo tirooyinka ay xisaabin karaan oo keliya dawladaha sida GDP, “xigmad-yaqaan” ayaa ka soo horjeeda tirooyinka IMF. “Wax walba oo joogto ah, qof ayaa laga yaabaa inuu yiraahdo dalkani wuxuu leeyahay suuq weyn, haddii waddan uu leeyahay suuq weyn, waa inuu soo jiito ganacsiyo badan,” ayuu yiri Mr Gichinga.
Tansaaniya waa waddanka saddexaad ee ugu dhaqaalaha badan bariga Afrika iyadoo leh GDP $ 79.44 bilyan sanadka 2023, waxaa ku xiga DRC ($ 67.3 bilyan), iyo Uganda ($ 51.8 bilyan).
GDP-ga Rwanda waxa lagu qiyaasay $14.02 bilyan iyo Burundi ($4.2 bilyan).
